Początki miejscowości Orłowo sięgają 1829 roku, kiedy to żeglarz Johan Adler odkupił od miejscowego młynarza Mathiasa Bömelta (albo Römelta) trzy morgi (ok. 1,5 ha) gruntu przy ujściu rzeki Kaczej. Kilka lat później zbudował tam gospodę, wokół której zaczęto stawiać inne budynki. Od nazwiska tego oberżysty (niem. Adler znaczy „orzeł”) powstającą osadę   nazywano –  początkowo nieoficjalnie – Orłowem.

Osiedlając się nad Kaczą, Johan Adler chciał wykorzystać fakt, iż brzeg morski w pobliżu Orłowa od dawna stanowił atrakcyjne tereny spacerowe dla letników przyjeżdżających do pobliskiego Sopotu. Jednym z czynników rozwoju Orłowa stało się oddanie do użytku linii kolejowej w 1870 roku na trasie Szczecin-Gdańsk, a przy niej – przystanku kolejowego w Małym Kacku, co znacznie ułatwiło podróże. Między innymi dlatego, z biegiem czasu do Orłowa zaczęło przybywać coraz więcej turystów. To przyczyniło się do powstania nowych obiektów o charakterze hotelowo-restauracyjnym. Jednym z nich jest istniejący do dzisiaj  dawny Dom Kuracyjny (niem. Kurhaus) przy ul. Orłowskiej 2.

Początki Kurhausu

Początki Kurhausu związane są z rodziną Grablowskich. Dwaj bracia Adalbert (Wojciech) i August Carl ożenili się dziewczętami pochodzącymi z rodziny miejscowych rybaków nazwiskiem Görtz. Sami byli synami gospodarza redłowskiego Józefa. Na przełomie XIX i XX wieku Adalbert Grablowski z żoną Joanną wybudował pensjonat na zboczu Kępy Redłowskiej.Jego brat August Carl z żoną Wilhelminą, w latach 1906-1907 wybudował dom kuracyjny (Kurhaus). Nie wiemy dokładnie, kiedy zakończono budowę. Pierwszy wpis w księdze wieczystej parceli przy ul. Orłowskiej 2 dokonano w listopadzie 1906 roku. Jednak Gazeta Gdańska informowała o nowym domu kąpielowym dopiero 26 czerwca 1907 roku. Tak więc prawdopodobnie budynek oddano do użytku na nowy sezon w 1907 roku.

Tak powstał murowany, podpiwniczony i dwupiętrowy dom kuracyjny, posiadający dwie werandy o konstrukcji szachulcowej i przeszkloną galerię. Budynek wyposażony był w urządzenia kanalizacyjne, wodociągowe oraz elektryczne, co w owym czasie nie było standardem.

W 1907 roku postawiono drewniany pomost do którego przybijały statki pasażerskie żeglugi przybrzeżnej utrzymujące łączność z pobliskim Sopotem i Gdańskiem. A w pobliżu, przy samej plaży stanęły łazienki kąpielowe.

Jeszcze przed I wojną światową Kurhaus został odsprzedany niejakiemu O.G. Bandelowowi, który w Danziger Nachtrichten z maja 1913 roku reklamował się jako właściciel „Domu Kuracyjnego Kąpielisko Bałtyckie Orłowo” (Kurhaus Ostseebad Adlershorst) położonego blisko lasu i morza. Z reklamy wiemy też, że prawdopodobnie w 1912 roku wybudowano widoczne na karcie tarasy, które mogły pomieścić 500 osób.

Pocztówka ze zbiorów  Muzeum Miasta Gdyni

W zbiorach Muzeum posiadamy kilka kart pocztowych z początku XX wieku przedstawiających wygląd domu kuracyjnego w tamtym okresie. Jedną z nich jest karta zatytułowana „Adlerhorst bei Zoppot. Kurhaus”, którą prezentujemy na wystawie „MY O RZECZACH \ RZECZY O NAS”.  Tytuł karty tłumaczony dosłownie: „Orłowo koło Sopotu. Dom Kuracyjny” świadczy, że w tamtym okresie Sopot stanowił bardziej rozpoznawalny ośrodek. Orłowo było wtedy zaledwie niewielką osadą leżącą na gruntach Redłowa i Kolibek. Dla reklamy i lepszej identyfikacji miejsca wpisywano więc na pocztówkach miejscowość, która była najbardziej znana w pobliżu. A tą właśnie był Sopot.

Wydawcą karty była drukarnia „Stengel & Co” z Drezna. Ta działająca od 1889 roku firma była jednym z największych wydawnictw początków XX wieku zajmujących się drukowaniem kart pocztowych. 

Wygląd Domu Kuracyjnego wskazuje, że karta została wykonana najpóźniej w 1912 roku. Jeśli dokładnie jej się przyjrzymy, to po północnej stronie budynku zauważymy piaszczystą skarpę. Jest to prawdopodobnie wykop pod północne skrzydło Kurhausu. To pozwala na precyzyjniejsze datowanie karty na lata 1911-1912.

Przystań rybacka i osada w Orłowie

Na pocztówce widzimy ponadto wyciągnięte na brzeg łodzie rybackie oraz suszące się na żerdziach sieci. Jest to fragment przystani rybackiej, która w tym miejscu, tzn. przy ujściu rzeki Kaczej, znajdowała się przynajmniej od czasów średniowiecza.  

Razem z letniskiem rozwijała się powoli osada w Orłowie, w której mieszkali głównie rybacy. Warto zaznaczyć, że jeszcze w 1871 roku stały tam tylko dwa domy mieszkalne, a w 1908 roku liczba budynków wzrosła do siedmiu. Nieopodal działki Adlerów powstały domy rybaków noszących niemieckie nazwiska Görtz, Fisher czy Zegke. Pobyt letników sprawił, że zwiększył się popyt na łowione ryby. Pojawiła się również możliwość wynajmu pokoi a nawet całych domków w sezonie letnim.

W czasie, z którego pochodzi opisywana wyżej karta pocztowa, rybacy zajmowali duży odcinek plaży na południe od klifu aż po ujście Potoku Kolibkowskiego. Widać to na starych pocztówkach Orłowa z końca XIX i początku XX wieku. W 1912 roku na przystaniach przy ujściu potoku i Kaczej stacjonowało już 15 łodzi rybackich.

…w 1920 roku

Po powrocie tych ziem do Polski, w 1920 roku mieszkało w Orłowie i Kolibkach 21 rybaków skupionych w dziewięciu rodzinach (sześć w Kolibkach i trzy w Orłowie). W tym roku zapoczątkowany został też dalszy rozwój letniska, którym zajęła się spółka „Ostseebad Koliebken-Adlershorst G.m.b.H.”, przekształcona wkrótce w „Wody Morskie Orłowo”. Głównym udziałowcem spółki stał się nowy polski właściciel pobliskich Kolibek, Witold Kukowski. Kierowana przez niego spółka wykupiła Dom Kuracyjny.

Dariusz Małszycki
Dział Historyczny

Tekst towarzyszy wystawie pt. „MY O RZECZACH \ RZECZY O NAS”, w ramach cyklu „Spotkania z rzeczami”.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego.

Więcej o wystawie: https://muzeumgdynia.pl/wystawa/my-o-rzeczach-rzeczy-o-nas/

Wybrana Bibliografia:

• S. Kitowski, J.M. Sołtysik, Orłowo. Perła Gdyni. Dzieje, Krajobraz, architektura, Gdynia 2015.
• K. Małkowski, Korzenie gdyńskiego rybołówstwa, „Rocznik Gdyński” 1990, nr 8, s.130-149
• M. Poliński, Gdyńskie rybołówstwo, „Rocznik Gdyński” 2017, nr 29, s.119-127
• T. Rembalski, Dzieje gdyńskich letnisk przełomu XIX i XX wieku [w:] Arkadia. Gdyńskie Letnisko Przełomu XIX i XX w., red. Jacek Friedrich, Gdynia 2014, s. 7-58.