Port i miasto Gdynia to sztandarowa inwestycja II Rzeczypospolitej. Dlatego stała się obiektem zainteresowania wielu fotografików z całego kraju. Na przełomie 2019 i 2020 roku, na wystawie Dawno temu nad Bałtykiem. Gdynia lat 20. XX wieku w fotografii Romana Morawskiego, pokazaliśmy zdjęcia jednego z pierwszych fotografów Gdyni, który portretował miasto na początku długiej drogi przemian wsi w miasto portowe. W następnej dekadzie miejscowość nabierała już zdecydowanie miejskiego charakteru, a port gdyński stał się jednym z większych na Bałtyku.

Fotograficy miasta lat trzydziestych XX wieku

O ile oblicza miasta z lat dwudziestych i trzydziestych XX wieku różniły się, o tyle niezmienne było zainteresowanie Gdynią fotografów. Jednym z nich był Leonard Durczykiewicz (1876-1934), który pod koniec lat dwudziestych XX wieku otworzył swój zakład przy ul. Starowiejskiej. Jego prace zachowały się na wielu pocztówkach. Warto zwrócić uwagę na karnet jego zdjęć Gdynia. Widoki wybrzeża polskiego z opisami z 1932 roku.

Innym fotografem osiadłym w Gdyni był Wacław Schulz (1899-1977), właściciel zakładu fotograficznego „Foto-Fox”. W drugiej połowie lat trzydziestych dokumentował Gdynię: miasto, port, letnisko w Orłowie. Szczególnie ciekawe wydają się negatywy stereoskopowe do fotoplastykonu z widokami miasta i portu z lat 1936-1939.

Warto również wspomnieć o takich fotografach jak pracownik Urzędu Morskiego Ernest Raulin, Bolesław Lemański czy właściciel zakładu „Foto Studio”, Henryk Borkowski. Jednym z najstarszych gdyńskich zakładów fotograficznych był „Foto-Elite” z siedzibą przy ul. Starowiejskiej 7. Muzeum Miasta Gdyni posiada pocztówki wykonane również w zakładach „Foto-Bałtyk”, „Mare Nostrum” czy „Photo Herma”.

Poddębski w Gdyni

W latach trzydziestych dwudziestego wieku Gdynię fotografował również Henryk Poddębski (1890-1945). Od 1911 roku należał do Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego. Jako jego członek, jeszcze przed 1918 rokiem rozpoczął podróże studyjne po ziemiach dawnej I Rzeczypospolitej. Krótko po odzyskaniu przez Polskę niepodległości Henryk Poddębski zaprzyjaźnił się ze znanym krajoznawcą, autorem wielu przewodników, Mieczysławem Orłowiczem (1881-1959), który w okresie międzywojennym kierował Referatem Turystyki przy Ministerstwie Robót Publicznych, a następnie przy Ministerstwie Komunikacji. Współpraca między Poddębskim a Orłowiczem, zarówno na niwie PTK, jak i w wyniku zleceń ministerialnych, zaowocowała wieloma podróżami, w czasie których fotograf ujmował w kadrze różne regiony Polski.

 W swoich podróżach po kraju Henryk Poddębski zawitał również na wybrzeże, do Gdyni. Był tutaj wielokrotnie, głównie w latach trzydziestych, chociaż najstarsze zachowane zdjęcie Gdyni jego autorstwa pochodzi z 1928 roku. Negatywy większości z tych zdjęć znajdują się obecnie w Muzeum Miasta Gdyni. W dwóch oryginalnych skrzynkach przechowujemy 236 klisz szklanych (sygn. MMG/HM/II/527/1-236) o formatach 10×14 cm oraz 13×18 cm. Każda z nich umieszczona jest w oryginalnej obwolucie z opisami autorskimi. Jeszcze większy zbiór stanowi 537 negatywów celuloidowych (sygn. MMG/HM/II/1281/1-537) formatu 2×3 cm przechowywanych w oryginalnych koszulkach, również opisanych przez autora. Ten zbiór uzupełnia 70 odbitek pozytywowych. Część z nich została wykonana z negatywów, które są w naszych zbiorach. Jednak najstarsze znane zdjęcie Poddębskiego przedstawiające Gdynię, a konkretnie nocny widok na Gdynię od strony morza z 1928 roku, zostało wykonane z negatywu, który nie zachował się do naszych czasów.

Nowoczesne miasto

W tym czasie Gdynia była już ukształtowanym, ale nadal rozwijającym się portem i miastem. Zdjęcia Poddębskiego stanowią dokumentację z okresu jej najbardziej dynamicznego rozwoju. Prezentują modernistyczną architekturę, nowoczesne wyposażenie portu gdyńskiego, a także uroki nadmorskiej miejscowości.

Znaczna część zdjęć tego autora znajdująca się w naszych zbiorach przedstawia pracę portu gdyńskiego. Są to nie tylko wizerunki infrastruktury, ale również cumujących jednostek oraz prac przeładunkowych na nabrzeżach. W porcie gdyńskim budowano nowoczesne budynki magazynowe i przetwórcze. W obiektywie Poddębskiego znalazły się: Łuszczarnia Ryżu, olejarnia „Union”, Dworzec Morski, Magazyn Polskiego Monopolu Tytoniowego, budynek Urzędu Morskiego. Nowoczesność portu pokazana jest również przez prezentację urządzeń przeładunkowych: dźwigów, wywrotnicy wagonów, taśmociągów do przeładunku węgla. Przy nabrzeżach widoczne są jednostki handlowe i pasażerskie takie jak pierwsze statki towarowe Żeglugi Polskiej, tzw. „francuzy” (Warta, Toruń, Katowice, Wilno) czy należące do Gdynia Ameryka Line, statki pasażerskie „Piłsudski” i „Batory”.

Równolegle z portem rozwijało się miasto. Zdjęcia Henryka Poddębskiego prezentują budynki użyteczności publicznej, domy mieszkalne, place i arterie komunikacyjne. W szerszych planach widać, jak miasto i port przenikają się wzajemnie, np. na ujęciach z Kamiennej Góry czy  od strony Grabówka. Są też zdjęcia wykonane z budynków portowych, na których na pierwszym planie widzimy port a w głębi zabudowania miasta.

Oznakowanie i jakość fotografii Poddębskiego

Fotografie Poddębskiego, szczególnie te wykonane z negatywów szklanych, mają wysoką jakość, przemyślaną kompozycję, dobrą ostrość i grę światłocieni, której czasami brakuje współczesnej fotografii. Wiele z nich zostało opatrzonych przez autora stemplem autorskim. Na przechowywanych w Muzeum Miasta Gdyni pozytywach zachowały się dwa rodzaje stempli. Umieszczone są tam dane adresowe pracowni fotografa przy ul. Zajęczej 7 w Warszawie. Jeden ze stempli ma dodatkowe informacje, takie jak miejsce na opis datowania, numer negatywu, które wypełniał często sam autor. Niektóre z pozytywów, w prawym dolnym narożniku mają również tzw. suchą pieczęć z podpisem autora: H.Poddębski.

Zainteresowanych gdyńskimi fotografiami Henryka Poddębskiego zapraszamy do Muzeum Miasta Gdyni na wystawę Wymiary Nowoczesności. Gdynia w obiektywie Henryka Poddębskiego, którą prezentujemy do kwietnia 2023 roku. Jeszcze więcej fotografii tego autora można obejrzeć w naszymarchiwum cyfrowym www.gdyniawsieci.pl. Tam zamieściliśmy dwie kolekcje: Gdynia w obiektywie Henryka Poddębskiego – negatywy szklane oraz Zakład Fotografii Użytkowej – Gdynia lat 30. XX wieku na kliszach Henryka Poddębskiego.

Dariusz Małszycki
Dział Historyczny

Wybrana bibliografia:

• Małgorzata Florczak, Misje fotograficzne Henryka Poddębskiego – rys historyczny, początki
• działalności (część I), Dagerotyp, nr 17, 2007, s. 59-82.
• Małgorzata Florczak, Misje fotograficzne Henryka Poddębskiego – od Wileńszczyzny po
• Śląsk, od Pomorza po Huculszczyznę (część II), Dagerotyp, nr 18, 2009, s. 95-126.
• Jolanta Kucharska, Henryk Poddębski (1890-1944), Dagerotyp, nr 5, 1996, s. 11-24.
• Dagmara Płaza-Opacka, Gdynia lat trzydziestych w fotografii Henryka Poddębskiego, Gdynia 1996.
• Dagmara Płaza-Opacka, Fotograf przedwojennej Gdyni, „Rocznik Gdyński” 1991, nr 9 (1989/90), s. 223-230.
• Niepodległa Poddębskiego, Warszawa 2017.