W setną rocznicę nadania Gdyni praw miejskich mieszkańcy miasta otrzymają niecodzienny prezent – symboliczny, lecz znaczący. Rada Języka Polskiego przy Prezydium PAN ogłosiła, że z dniem 1 stycznia 2026 roku wejdą w życie nowe zasady ortografii. Zgodnie z nimi nazwy mieszkańców miejscowości będą pisane wielką literą. Tym samym do lamusa odchodzi pisownia typu „gdynianin” czy „gdynianka” – od 2026 roku poprawna forma to Gdynianin i Gdynianka.

Choć pozornie kosmetyczna, zmiana ta niesie ze sobą wyraźny ładunek symboliczny i kulturowy. Nabiera szczególnego znaczenia w roku, gdy Gdynia świętuje sto lat swojej miejskiej historii. Czy to więc ukłon w stronę Gdyni i jej jubileuszu? Miły zbieg okoliczności – ale nic więcej. Rada Języka Polskiego nie kierowała się datą urodzin miasta, lecz potrzebą dostosowania przepisów ortograficznych do rzeczywistego, żywego użycia języka. Skoro tak wielu z nas intuicyjnie zapisuje nazwy mieszkańców miast wielką literą – nadszedł czas, by uczynić to oficjalnym.

Zgodnie z opublikowanym 10 maja 2024 roku Komunikatem Rady Języka Polskiego, zmiana obejmie nie tylko Gdynię. Od nowego roku pisownia wielką literą będzie dotyczyć również mieszkańców innych miast i ich dzielnic, a także wsi i osiedli. Poprawne będą zatem formy: Zgierzanin, Wrocławianka, Wejherowianka – zgodne z powszechnym odruchem językowym wielu użytkowników polszczyzny.

Zmiany obejmą również formy odnoszące się do mieszkańców dzielnic, osiedli oraz wsi. Od stycznia 2026 roku poprawną formą zapisu będą m.in.: Ochocianka, Mokotowianka, czy Nowohucianin. Choć w Gdyni nie przyjęły się powszechnie dzielnicowe określenia takie jak „oksywianka”, „chwarznianin” czy „małokacczanin”, a zamiast nich częściej mówi się po prostu „mieszkanka Oksywia”, „mieszkaniec Chwarzna” czy „mieszkaniec Małego Kacka”, warto wiedzieć, że zgodnie z nowymi zasadami od 2026 roku poprawnie zapisywać je będziemy: „Oksywianka”, „Chwarznianin”, „Małokacczanin”.

Gdyńskie parki, skwery i pomniki

Na tym jednak nie kończy się lista zmian. Jedną z bardziej praktycznych, a zarazem długo oczekiwanych modyfikacji jest ujednolicenie zasad pisowni nazw obiektów przestrzeni publicznej, takich jak parki, skwery, pomniki, kościoły czy cmentarze. Dotychczas użytkownicy języka nierzadko stawali przed dylematem: czy określenia typu kościół, park lub pomnik pełnią jedynie funkcję nazw rodzajowych – a więc powinny być pisane małą literą – czy też wchodzą w skład nazwy własnej, co uzasadniałoby użycie wielkiej litery.

Zgodnie z nowymi zasadami, wchodzącymi w życie 1 stycznia 2026 roku, to rozróżnienie przestaje obowiązywać. Rada Języka Polskiego zdecydowała o wprowadzeniu pisowni wielką literą tych wyrazów, które stoją na początku nazw obiektów przestrzeni publicznej. Zmiana ta obejmuje następujące określenia: aleja, brama, bulwar, osiedle, plac, park, kopiec, kościół, klasztor, pałac, willa, zamek, most, molo, pomnik oraz cmentarz. Wyjątkiem pozostaje wyraz ulica, który nadal – niezależnie od pozycji w nazwie – pisany będzie małą literą.

Tym samym od początku 2026 roku poprawna będzie pisownia: Skwer Kościuszki, Skwer Sue Ryder, Bulwar Nadmorski im. Feliksa Nowowiejskiego, Pomnik Tadeusza Wendy, Park Centralny, Park Kolibki, Kościół Matki Bożej Nieustającej Pomocy i św. Piotra Rybaka oraz Cmentarz Witomiński.

Nowa reguła nie tylko upraszcza dotychczasowe zasady i eliminuje wątpliwości, ale również wzmacnia symboliczny charakter nazw miejsc o szczególnym znaczeniu historycznym, kulturowym i społecznym – przywracając im należytą rangę również na poziomie językowym.

Pizzeria Gdynianka czy pizzeria „Gdynianka”?

Dotychczas zasady były zawiłe, jeśli chodzi o wielowyrazowe nazwy lokali usługowych i gastronomicznych. W polszczyźnie obowiązywało rozróżnienie: jeśli wyraz taki jak bar, restauracja czy hotel wchodził w skład oficjalnie zarejestrowanej nazwy lokalu – pisaliśmy go wielką literą: Bar pod Sosnami. Jeśli jednak był tylko określeniem rodzaju miejsca, wystarczała mała litera: bar „Pod Sosnami”. A cudzysłowy? Kto chciał, ten stosował, kto nie – pomijał. Wszystko zależało od interpretacji i zapisu w dokumentach rejestrowych.

Od 1 stycznia 2026 roku reguła będzie znacznie prostsza – i bardziej przyjazna dla użytkowników języka. Rada Języka Polskiego zdecydowała: w wielowyrazowych nazwach lokali usługowych i gastronomicznych wszystkie człony (z wyjątkiem spójników i przyimków) będziemy pisać wielką literą.

To oznacza, że poprawnie zapiszemy: Karczma Słupska, Kawiarnia Literacka, Księgarnia Naukowa, Kino Charlie, Bar Flisak, Restauracja pod Żaglami, Pizzeria Napoli, Zajazd u Kmicica, Teatr Wielki, Apteka pod Orłem. W kwestii nazw gdyńskich lokali – przykłady same się nasuwają: Hotel Polska Riviera, Hotel Różany Gaj, Kino Lido, Pizzeria Gdynianka, Restauracja Bodega, Restauracja Morskie Oko.

Koniec z domysłami, jak poprawnie zapisać szyld restauracji czy nazwę ulubionego kina. Teraz wszystko będzie jasne – i zapisane wielką literą. No, prawie wszystko – bo przyimki i spójniki pozostają wierne swojej małej literze, chyba że otwierają nazwę.

Hotel „Różany Gaj” na Kamiennej Górze widziany od strony alei Józefa Piłsudskiego, 1936-1936, fot. nieznany (ze zbiorów Muzeum Miasta Gdyni, sygn. MMG/HM/II/1770/25)

Gdynianie piszą poprawnie

Dla językoznawców, redaktorów i nauczycieli polskiego to rewolucja – zmiana o fundamentalnym znaczeniu normatywnym. Ale dla przeciętnego mieszkańca Gdyni? Cóż, choć oficjalna ortografia tego nie sankcjonowała, emocjonalna intuicja językowa Gdynian od dawna była o krok przed regułą.

Od lat na szyldach, w internecie i w prywatnych notatkach pisali o sobie Gdynianie i Gdynianki – z dużej litery, z dumą. Chodzili na obiad do Pizzerii Gdynianka, spacerowali ze Skweru Kościuszki Bulwarem Nadmorskim do Parku Centralnego albo odwrotnie – i żaden słownik nie był im do tego potrzebny.

Może więc, niczym molierowski pan Jourdain, który nieświadomie przez całe życie mówił prozą, mieszkańcy Gdyni uświadomią sobie teraz, że od lat posługują się… poprawną polszczyzną. Tylko że oficjalna norma musiała ich wreszcie dogonić.

dr Ewa Siwek

Bibliografia:

Komunikat Rady Języka Polskiego przy Prezydium PAN z dnia 10 maja 2024, r.https://rjp.pan.pl/zmiany-pisowni, dostęp: 29.04.2025.