Gruba księga, oprawiona w brązową skórę z wytłoczonymi napisami w kolorze złotym, przykuwająca spojrzenia. Zaprojektowana z troską o jej trwałość, ale również artystyczną formę. Krój pisma, zdobienia zewnętrznej części okładki, złote bordiury oraz bogata ornamentyka z tłoczonego w geometryczne wzory papieru, imitującego adamaszek nadają jej bibliofilskiego charakteru. Prawdopodobnie również zewnętrzne brzegi kart były niegdyś barwione złotą farbą. Została przygotowana przez gdyński Zakład Graficzny i Introligatorski „Dźwignia” w formie zszytego nićmi bloku kart papieru kredowego o wymiarach 33 na 25 centymetrów. Jest niemal równolatką miasta – w 2024 roku mija 96. rocznica jej założenia – i stanowi jeden z najcenniejszych zabytków znajdujących się w  Muzeum Miasta Gdyni, dokumentujących historię społeczną. Mowa tu o „Księdze Pamiątkowej Miasta Gdyni w Województwie Pomorskim”, która utrwaliła na swoich kartach proces rozwoju Gdyni i skrywa w sobie wyjątkową opowieść nierozerwalnie związaną z symbolem polskiej niezależności, dumy i nowoczesności – Gdynią.

Okładka Księgi Pamiątkowej Miasta Gdyni w Województwie Pomorskiem, 1928 (ze zbiorów Muzeum Miasta Gdyni).

Jej historia sięga 1928 roku, kiedy burmistrz Augustyn Krauze dokonał pierwszego wpisu: „Dla użytku teraźniejszych i przyszłych pokoleń, założył niżej podpisany Magistrat miasta Gdyni, postanowieniem z dnia 17 lipca 1928 roku niniejszą księgę pamiątkową, kiedy był Głową Państwa i Prezydentem Rzeczypospolitej Profesor Ignacy Mościcki, Prymasem Polski Kardynał August Hlond, Pierwszym Marszałkiem Polski Józef Piłsudski, Prezesem Rady Ministrów Kazimierz Bartel, Biskupem Chełmińskim ks. Stanisław Okoniewski, Wojewodę Pomorskiego zastępował wicewojewoda dr Mieczysław Seydlitz, Starostą Morskim był Bolesław Lipski. Gdynia, dnia 20. lipca 1928 r.”. Tekst został opatrzony pieczęcią i podpisany przez burmistrza oraz przedstawicieli magistratu. Na kolejnych kilku stronach zamieszczono krótki rys historyczny „miasta portowego Gdyni”, opisujący jego dzieje począwszy od XIII wieku, do momentu założenia księgi.

Strona założycielska w Księdze Pamiątkowej Miasta Gdyni w Województwie Pomorskiem z podpisami między innymi burmistrza Augustyna Krauzego i członków Magistratu Miasta Gdyni, w tym m.in. Hilarego Ewerta-Krzemieniewskiego, 20.07.1928 (ze zbiorów Muzeum Miasta Gdyni).

Pierwsze wpisy gości również pochodzą z lipca 1928 roku. Pod standardowymi, niemal jednakowymi formułami „upraszającymi Dostojnych Gości o łaskawe uwiecznienie Swego podpisu w księdze pamiątkowej miasta Gdyni” podpisali się na kolejnych stronach prawie wszyscy najważniejsi w tym okresie polscy oficjele: prezydent RP Ignacy Mościcki, marszałek Polski i minister spraw zagranicznych Józef Piłsudski, minister przemysłu i handlu Eugeniusz Kwiatkowski, minister komunikacji Alfons Kühn, biskup chełmiński Stanisław Okoniewski oraz wojewoda pomorski Mieczysław Seydlitz.

Wpis Józefa Piłsudskiego do Księgi Pamiątkowej Miasta Gdyni w Województwie Pomorskiem, 01.07.1928 (ze zbiorów Muzeum Miasta Gdyni).

Kolejne pamiątkowe wpisy pojawiają się regularnie aż do wybuchu II wojny światowej. W księdze wpisali się działacze polskiej sceny politycznej, dyplomaci, artyści i grupy odwiedzające Gdynię. Wśród nich nie brakuje zagranicznych gości między innymi z Anglii, Czechosłowacji, Węgier, Litwy, Jugosławii, ZSRR, Portugalii czy choćby reprezentacji radnych miasta Paryża. Pośród różnorodnych, napisanych z kaligraficznym kunsztem i nierzadko ozdobnych wpisów możemy znaleźć podpisy członków Pomorskiej Izby Wojewódzkiej, dyrektora Banku Gospodarstwa Krajowego, pisarza Wacława Sieroszewskiego, śpiewaka Jana Kiepury czy dowódców polskich oraz sojuszniczych okrętów wizytujących w gdyńskim porcie. Ostatnie przed wybuchem wojny wpisy pochodzą z przełomu lipca i sierpnia 1939 roku.

Wojenne losy księgi pamiątkowej poznajemy dzięki kolejnej adnotacji z 9 marca 1977 roku. Została sporządzona przez zasłużonego budowniczego gdyńskiego portu i bliskiego współpracownika inż. Tadeusza Wendy – inż. Zygmunta Adamskiego oraz I Sekretarza Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej i Przewodniczącego Wojewódzkiej Rady Narodowej w Gdańsku – Tadeusza Fiszbacha. Po wybuchu II wojny światowej Niemcy wywieźli księgę do Gdańska. Została odnaleziona w ostatnich dniach marca 1945 roku we Wrzeszczu, w jednej z willi przy ulicy Mieczysława Karłowicza. Wyciągnięto ją z olbrzymiego stosu zniszczonych i zmoczonych z powodu uszkodzonego dachu książek jednego z najważniejszych niemieckich dygnitarzy w okręgu gdańskim, nazywanego „gdańskim Goebbelsem” – gauamtsleitera Wilhelma Löbsacka. Niemiecki polityk odpowiadał bezpośrednio za politykę wynaradawiania i zbrodnie popełnione przeciwko Polakom oraz Żydom, m.in. organizował szkolenia członków partii NSDAP i kształtował propagandę wewnętrzną III Rzeszy, usprawiedliwiającą ludobójstwo.

Po odnalezieniu, księga została symbolicznie przekazana w ręce przedstawiciela pierwszego pokolenia budowniczych Gdyni – inżyniera Adamskiego, który na krótko przed swoją śmiercią powierzył ją władzom wojewódzkim. Do 1989 roku była przechowywana prawdopodobnie przez Tadeusza Fiszbacha, który postanowił kontynuować tradycję wpisów pamiątkowych dopiero po powstaniu III Rzeczypospolitej. Powojenną, drugą część księgi oficjalnie rozpoczyna karta z podpisami członków Rady Nadzorczej Funduszu Daru Narodowego, której działaczem był również Fiszbach, sporządzona 30 grudnia 1989 roku w Warszawie. Wśród nich można znaleźć podpisy m.in. kardynała Józefa Glempa, Bronisława Geremka, Jana Nowaka-Jeziorańskiego, Tadeusza Mazowieckiego czy Lecha Wałęsy. Po tym wydarzeniu w księdze pojawiają się jeszcze niedatowane podpisy m.in. reżysera Andrzeja Wajdy czy senatorki Zofii Kuratowskiej.

Strona z podpisami członków Rady Nadzorczej Funduszu Daru Narodowego w Księdze Pamiątkowej Miasta Gdyni w Województwie Pomorskiem, 30.12.1989 (ze zbiorów Muzeum Miasta Gdyni).

Do ponownego przekazania księgi pamiątkowej władzom Gdyni doszło 10 lutego 1996 roku, w dniu 70-tych urodzin miasta. Wówczas na uroczystej sesji Rady Miasta w budynku Teatru Muzycznego, po raz pierwszy księga pamiątkowa była eksponowana publicznie. Właśnie dlatego najwięcej odnotowanych wpisów pochodzi z tego dnia. Pośród nich znajdziemy autografy rektora Wyższej Szkoły Morskiej (obecnie Uniwersytet Morski) prof. Józefa Lisowskiego, aktorki Małgorzaty Szudarskiej, dziennikarki Jadwigi Sokołowskiej-Czerskiej, prezydentów i radnych polskich miast, jak również przedstawicieli gdyńskich stowarzyszeń, kół i zrzeszeń oraz samych gdynian, którzy zechcieli złożyć życzenia swojemu miastu w dniu jego urodzin.

Następne wpisy pojawiają się już regularnie w kolejnych miesiącach i latach, jednak ich forma staje się nieco inna. Poza autografami poważanych osób, takich jak Ryszard Kukliński, Ryszard Kaczorowski czy arcybiskup Tadeusz Gocłowski, wpisy upamiętniają również istotne dla miasta wydarzenia jak przekazanie Gdyni Honorowej Flagi Europy czy Nagrody Rady Europy, organizację Baltic Sea Partenariat ’96, a także podpisanie porozumień pomiędzy Gdynią a jej miastami siostrzanymi.

W kolejnych latach wpisy stają się coraz rzadsze, a w roku 27 lutego 2003 roku pojawia się ostatni. Powstał z okazji spotkania, w którym wzięli udział prezydent Łotwy Vaira Vīķe-Freiberga, prezydent Gdyni Wojciech Szczurek i burmistrz łotewskiej Lipawy Uldis Sesks. Ostatnie kilkadziesiąt kart księgi pamiątkowej wciąż pozostaje pustych. Ostatnie dwie dekady księga spędziła w sejfie w gabinecie Prezydenta Miasta Gdyni, który uroczyście przekazał ją do Muzeum Miasta Gdyni 10 lutego 2024 roku. Krótko po przekazaniu księgi  z Urzędu Miasta przyjrzeliśmy się jej bliżej, zabezpieczając ją, przeznaczając dla niej odpowiednie miejsce w magazynie i czytając strona po stronie. Została również poddana procesowi digitalizacji oraz udostępniona w Archiwum Cyfrowym Muzeum Miasta Gdyni „Gdynia w Sieci”, dzięki czemu każdy może przeczytać wszystkie zamieszczone w niej wpisy na swoim komputerze. A tymczasem miasto zbliża się do swoich setnych urodzin, kiedy nowe wpisy w księdze z pewnością ponownie upamiętnią jedne z najważniejszych wydarzeń w dotychczasowej historii miasta…

dr Dawid Gajos

Każdą stronę księgi można obejrzeć pod linkiem: https://www.gdyniawsieci.pl/ksiega-pamiatkowa-miasta-gdyni-w-wojewodztwie-pomorskiem/

Księga Pamiątkowa Miasta Gdyni w Województwie Pomorskiem, 1928 (ze zbiorów Muzeum Miasta Gdyni).