Wypoczynek na łonie natury jest bez wątpienia jedną z najchętniej wybieranych przez gdynian form spędzania wolnego czasu. Bliskość Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego sprawia, że wystarczy kilkanaście minut dojazdu, by większość mieszkańców mogła skorzystać z uroków lasu. Urozmaicony teren oraz bogactwo przyrody sprawiają, że gdyńskie lasy mają wiele tajemniczych i niezwykłych miejsc do odkrycia. Dlatego są one nie tylko doceniane przez mieszkańców, ale również objęte specjalną ochroną prawną.

Cztery gdyńskie rezerwaty przyrody zabezpieczają obszary leśne (zachowane w stanie naturalnym lub jedynie nieznacznie zmienionym przez człowieka), cenne siedliska roślin i zwierząt, a także wartości kulturowe i krajobrazowe. Jednym z takich miejsc jest utworzony w 1983 roku, zarządzeniem Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego, rezerwat przyrody Cisowa znajdujący się w pobliżu dzielnicy Pustki Cisowskie-Demptowo, wzdłuż rzeki nazwanej Cisowską Strugą lub Cisówką. Ten niewielki potok, dopływ Kanału Leniwego, odegrał ważną rolę w historii regionu. Pierwsza oficjalna wzmianka o rzece pochodzi z XIII wieku, kiedy oliwscy cystersi użyli jej do oznaczenia jednej z granic ich posiadłości.

Prawie tak jak w górach

Gdy wchodzimy na teren rezerwatu Cisowa, położonego na wysokości 50 metrów n.p.m. i otoczonego wysokimi, wznoszącymi się na 100 metrów morenowymi wzgórzami, możemy poczuć się jak w górskiej dolinie. Nie bez powodu w okolicy regularnie odbywają się zawody w biegach i kolarstwie górskim. Co ciekawe, klimat w tym miejscu nieco różni się od tego w mieście. W dolinie często występuje inwersja temperatury, charakteryzująca się spływaniem ze zboczy wzgórz zimnego, wilgotnego powietrza. To właśnie wyjątkowa w tej części Europy rzeźba terenu oraz unikatowa, źródliskowa, górska i podgórska roślinność (m.in. przetacznik górski, gnieźnik leśny, wawrzynek wilczełyko i wroniec widlasty) stały się podstawą do utworzenia rezerwatu. Łącznie na jego terenie występuje 217 gatunków roślin, z czego aż 12 znajduje się na liście gatunków zagrożonych, ginących i podlegających ochronie. Na kamieniach przy potoku spotyka się rzadki krasnorost z gatunku Hildenbrandia rivularis. Ścisłą ochroną objęty jest również przyrzeczny łęg olszowo-jesionowy, w pobliżu którego znajdują się dwa pomniki przyrody – sosna pospolita i bluszcz na dębie.

Gdyńskie ślady lodowca

Wybierając się na spacer do doliny Cisowskiej Strugi, należy pamiętać, że obowiązują tu zasady typowe dla parków narodowych. Pod żadnym pozorem nie można niszczyć roślin ani poruszać się po niewyznaczonych ścieżkach. Jedną z najbardziej charakterystycznych tras, przebiegających przez teren rezerwatu, jest oznakowany przez Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze czerwony szlak, prowadzący z Gdyni do Wejherowa. Podczas wędrówki można zobaczyć wiele śladów działalności lodowca z okresu ostatniego zlodowacenia. Interesujący jest już sam potok, który przez wiele tysięcy lat wyrzeźbił stosunkowo głęboki przełom pomiędzy pobliskimi wzgórzami. Źródło dwunastokilometrowej Cisówki znajduje się w okolicy rezerwatu na wysokości około 105 metrów n.p.m. Co ciekawe, na pewnym odcinku poniżej źródła rzeka zanika, sprawiając wrażenie wyschniętego koryta. „Drugie źródło” wybija kilkaset metrów dalej i rzeka ponownie pojawia się na powierzchni, tworząc urokliwy potok, a nawet malowniczy leśny staw. To nietypowe i wyjątkowe w skali kraju zjawisko hydrologiczne.

W pobliżu rezerwatu Cisowa, na prawym brzegu Cisowskiej Strugi znajduje się aż dziewięć z jedenastu gdyńskich pomnikowych głazów narzutowych. Są one ciekawą pozostałością po działaniu lodowca, przez który zostały tu naniesione. Niektóre ze skrywanych na zboczach wielkich kamieni – dziś uznanych jako pomniki przyrody nieożywionej – dzięki podobieństwu do bohaterów popularnej serii książek noszą bajkowe nazwy, takie jak „Paweł i Gaweł” albo „Muminki”. Inne, porośnięte mchami i niespotykaną na terenie północy Polski kostrzewą leśną (niestety zagrożoną wyginięciem), pozostają bezimienne. Największy z głazów – „Paweł” – mierzy 120 cm wysokości i osiąga aż 720 cm w obwodzie. Decyzja o ich ochronie zapadła w pierwszej połowie lat pięćdziesiątych XX wieku, dzięki czemu stały się pierwszymi pomnikami przyrody ustanowionymi w Gdyni. Znajdują się poza terenem rezerwatu i choć nie kierują do nich żadne drogowskazy, przy odrobinie wysiłku można je samodzielnie odszukać. Poszukiwanie „Muminków” w lesie to doskonały pomysł na zabawę z dziećmi.

Dawid Gajos

Wybrana bibliografia:

M. Bartoszuk, Gdynia. Miejskie pomniki przyrody nieożywionej, „Otwarty przewodnik krajoznawczy” 02.03.2015, https://www.krajoznawcy.info.pl/gdynia-pomniki-przyrody-nieozywionej-36079, dostęp: 23.02.2022.

R. Iwiński, Zarządzenie Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Gdańsku z dnia 21 października 2020 roku w sprawie ustanowienia zadań ochronnych dla rezerwatu przyrody Cisowa, Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska Gdańsk, http://gdansk.rdos.gov.pl/files/artykuly/167591/Zarz%C4%85dzenie-Regionalnego-Dyrektora-Ochrony-%C5%9Arodowiska-w-Gda%C5%84sku-z-dnia-21-pazdz-2020,-w-sprawie-ustanowienia-zada%C5%84-ochronnych-dla-rezerwatu_Cisowa_icon.pdf, dostęp: 23.02.2022.

K. Jażdżewski, Historia lasów gdańskich. Od dóbr oliwskich i puckich do Nadleśnictwa Gdańsk, Gdynia 2016.

A. Jermaczek, R. Afranowicz-Cieślak, T. Krzyśków, R. Stańko, Projekt planu ochrony Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego – operat ochrony gatunków, Świebodzin 2021.

M. Miegoń, Pomniki przyrody – najstarsi świadkowie historii Gdyni, „Inne Szlaki” 31.05.2020, http://inneszlaki.pl/historia-gdyni/pomniki-przyrody-najstarsi-swiadkowie-historii-gdyni, dostęp: 23.02.2022.

J. Szukalski, Trójmiejski Park Krajobrazowy, Gdańsk 1987.

P. Woźniak, K. Tylman, A. Kobiela, Głazy narzutowe Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego – potencjał badawczy i geoturystyczny, „Przegląd Geologiczny” 2015, nr 4, vol. 63.