Miło nam poinformować że otrzymaliśmy dofinansowanie ze środków Ministerstwa Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego na zakup kolekcji zdjęć wybitnego gdyńskiego piktorialisty Tadeusza Wańskiego. Obejmuje ona zdjęcia wykonane w czasie podróży artysty do byłej Jugosławii w latach 30. XX wieku. Fotografie ukazujące wyjątkowy kunszt, niepowtarzalny styl i artyzm ich autora, są znaczącym uzupełnieniem muzealnej kolekcji prac tego gdyńskiego twórcy.
Dofinansowano ze środków Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego w ramach programu Narodowa Kolekcja Sztuki Współczesnej 2021
Gdynia jako miasto portowe przyciągała do siebie przedsiębiorców różnych branż. Wśród nich były osoby, które handlowały towarami kolonialnymi, w tym również kawą i herbatą. Jedną z nich był Tadeusz Wański, właściciel firmy „Kawoń”. Najbardziej znany był ze swojej kariery fotografika. (Opisałem ją w haśle „Widzialne. Niewidzialne”, dotyczącym naszej muzealnej kolekcji jego fotografii).
Mało kto wie, że był on również przedsiębiorcą. W zbiorach Muzeum Miasta Gdyni posiadamy kilka opakowań po kawie i herbacie, sprzedawanych przez firmę tego wybitnego artysty. Są to różnej wielkości papierowe opakowania „Herbaty Cejlońskiej” i kawy. Rysunki na opakowaniach symbolizowały region, z którego towar był sprowadzany. Na opakowaniach po herbacie drukowany był słoń indyjski z Hindusem. Natomiast kawa była sprzedawana w opakowaniach z wielbłądem i Arabem. Mamy też w zbiorach torebkę po kawie zbożowej, co ciekawe, opisana jest ona jako „Mieszanka zbożowa/Domowa/ Surogat kawy”.
Tadeusz Wański urodził się 27 października 1894 roku w Środzie Wielkopolskiej k. Poznania. W 1912 roku ukończył 7- klasowe gimnazjum humanistyczne w Wągrowcu. Podczas I wojny światowej, w latach 1914-1918, służył w armii niemieckiej. Niestety, nie zachowały się dokładniejsze informacje o tym okresie jego życia. Od 1 grudnia 1918 roku służył w Wojsku Polskim, w stopniu podporucznika. 18 października 1921 roku został przeniesiony do rezerwy w stopniu porucznika.
Swoją karierę artysty fotografika Wański rozpoczął w Poznaniu. Tam też zajmował się przedsiębiorczością. Był współwłaścicielem – razem z Kazimierzem Małeckim – firmy handlującej kawą i herbatą, której oficjalna nazwa brzmiała: „Import kawy i herbaty Małecki Wański”. Początkowo prowadziła ona działalność tylko w Poznaniu. Jednak w 1936 roku założono oddział w Gdyni, z siedzibą w centrum miasta, przy ul. Mściowoja 9. Oddziałem kierował Tadeusz Wański. Od tego czasu był on związany z Gdynią. Początkowo dojeżdżał z Poznania. Następnie zamieszkał nad morzem na stałe. Najpierw w budynku przy ul. Słupeckiej 8, następnie w domu przy ul. Warszawskiej 5, gdzie pod koniec lat 30. XX w. znalazła swoją siedzibę również firma.
W czasie okupacji pozostał w Gdyni, przyjął volkslistę, dzięki czemu mógł nadal pracować w swoim zakładzie, ale tylko jako zwykły robotnik. Nadzór nad nim sprawował niemiecki powiernik (niem. Treuhändler). Według relacji rodzinnych brał udział w konspiracji. Praca w palarni pomagała mu zdobywać informacje na temat ruchu statków w porcie. Dzięki zamówieniom ze statków dobrze się w tym orientował. Niestety, poza tym, nic więcej nie wiemy na temat jego działalności w tym czasie. Pod koniec wojny, prawdopodobnie w wyniku pracy w konspiracji, był zmuszony do opuszczenia Gdyni, ukrywał się u znajomych na Kaszubach, w Mezowie pod Kartuzami. W czasie okupacji ożenił się z Władysławą z domu Maczuga. W 1943 roku urodził się mu syn Jerzy.
Po powrocie w 1945 r. reaktywował firmę. Nosiła ona wówczas nazwę „Kawoń” i tak jak poprzednia zajmowała się importem kawy i herbaty. Pełniła również usługi palenia kawy. Siedziba firmy znajdowała się w wybudowanym przed wojną budynku przy ul. Warszawskiej 5. W wyniku szykan ze strony władz wobec prywatnych przedsiębiorców, co w tym przypadku objawiało się m.in. brakiem przydziału surowca, Wański zmuszony był zamknąć firmę w 1951 roku. Ponownie reaktywował działalność palarni po odwilży politycznej w 1956 roku. Jak wspomina jego syn, nie miał już serca do prowadzenia interesów. Zajmowała się tym głównie jego żona.
Tadeusz Wański przez wiele lat cierpiał chorobę wrzodową żołądka, która stała się przyczyną jego śmierci. Zmarł w 1958 roku w Gdyni, został pochowany na Cmentarzu Witomińskim. Firmę dalej prowadziła jego rodzina.
Tekst: Dariusz Małszycki
MMG/HM/II/5734
Tadeusz Wański, Palarnia kawy Tadeusza Wańskiego. Pracownik Feliks Sobczak, 1945-1951, fotografia, brom
MMG/HM/II/232/5
Budynek przy ul. Warszawskiej 5, w którym mieściła się palarnia kawy Tadeusza Wańskiego, ok. 1941, fotografia, papier
MMG/HM/III/2791
Opakowanie 10 g po “Herbacie cejlońskiej” firmy „Kawoń” Tadeusza Wańskiego z Gdyni, 1945-1951, druk, papier
MMG/HM/III/2793
Torebka 10 g po “Herbacie cejlońskiej” firmy „Kawoń” Tadeusza Wańskiego z Gdyni, 1945-1951, druk, papier
MMG/HM/III/2794
Opakowanie 50 g po “Herbacie cejlońskiej” firmy Kawoń Tadeusza Wańskiego z Gdyni, 1945-1951, papier, druk
MMG/HM/III/2795
Opakowanie 10 g po kawie firmy „Kawoń” Tadeusza Wańskiego z Gdyni, 1945-1951, druk, papier
MMG/HM/III/2796
Opakowanie po kawie zbożowej firmy „Kawoń” Tadeusza Wańskiego z Gdyni 1945-1951, druk, papier
Znana wszystkim mieszkańcom Gdyni ulica 10 Lutego, skrzyżowanie z ul. 3 Maja oraz widoczny na pierwszym planie budynek Funduszu Emerytalnego Banku Gospodarstwa Krajowego, tzw „bankowiec”. Podobne ujęcie można często spotkać w pracach wielu fotografów i fotografików. Fotografia, którą widzimy, różni się nieco od innych. Patrząc na zdjęcie można odnieść wrażenie, że jest to praca malarska. Jej autorem jest Tadeuszu Wański.
Kim był Tadeusz Wański? Ten urodzony w roku 1894 w Środzie Wielkopolskiej fotograf należał do czołowych reprezentantów polskiego piktorializmu. Ten nurt fotografii artystycznej pojawił się w fotografii światowej jeszcze w XIX wieku, a w Polsce szczególnie ceniony był w okresie międzywojennym. Piktorialiści dążyli do wyjścia poza zobiektywizowany zapis fotograficzny i do osiągnięcia za pomocą fotografii takiej intensywności estetycznej i emocjonalnej, jaką zwykle przypisywano malarstwu. Twórcy, sytuujący się w tym nurcie fotografii, posługiwali się wyrafinowanymi rozwiązaniami technologicznymi, a także dopuszczali różnego rodzaju manipulacje na obrazie fotograficznym, ingerując w każdą odbitkę. Stosowali przy tym szlachetne techniki fotograficzne, takie jak guma, bromolej. Dzięki temu fotograficzna odbitka, stanowiąca finalny wytwór artystyczny piktorialistów, często w znaczący sposób odbiegała od prostego zapisu obrazu na negatywie.
W 2019 roku Muzeum Miasta Gdyni, dzięki dofinansowaniu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, pochodzącego z Funduszu Promocji Kultury, zakupiło 55 fotografii Tadeusza Wańskiego. Na początku obecnego roku otrzymaliśmy w darze kolejne 4 zdjęcia tego autora. Z nabytymi wcześniej 6 fotografiami, kolekcja Muzeum Miasta Gdyni liczy 70 zdjęć i jest największą kolekcją zdjęć tego artysty w polskich muzeach.
Tadeusz Wański zainteresował się fotografią po opuszczeniu wojska w 1922 roku.
Szybko jednak rozwinął swój ponadprzeciętny talent. Rok po rozpoczęciu pierwszych fotograficznych poszukiwań zdobył brązowy medal na I Wszechpolskiej Wystawie Fotografii „Światłocień” w Poznaniu. W następnych latach intensywnie i z powodzeniem wystawiał swe
prace w Polsce, we Francji, Szwajcarii, Austrii, Węgrzech czy Stanach Zjednoczonych. Kilka medali, które otrzymał Tadeusz Wański, posiadamy w zbiorach Muzeum Miasta Gdyni. Fotografik był aktywnym organizatorem fotograficznego środowiska, prezesem poznańskiego Towarzystwa Miłośników Fotografii i najmłodszym członkiem Kapituły Fotoklubu Polskiego, której przewodniczącym był słynny fotografik Jan Bułhak.
W czasie swojej kariery artystycznej stworzył wiele pięknych fotograficznych obrazów Gdyni – w której mieszkał od 1938, aż do swojej śmierci w 1958 roku Jednak przede wszystkim fotografował okoliczne pejzaże. Jak wspominał syn artysty, Jerzy Wański, ulubionym plenerem ojca były wzgórza morenowe w pobliżu gdyńskich Działek Leśnych i Grabówka. Pejzaż w ogóle stanowił główny nurt jego twórczości, a malowniczych motywów poszukiwał nie tylko w Polsce, ale także w Jugosławii, do której podróżował w latach 30. XX wieku.
Kolekcja Muzeum Miasta Gdyni to przede wszystkim nastrojowe pejzaże. Wśród nich wyróżnia się 28 fotograficznych przedstawień Gdyni i okolic, widoki Warszawy z lat 30. i 50. XX w., zamku w Malborku, Gdańska oraz Zakładu Balneologicznego w Sopocie z przełomu lat 40. i 50. XX w. 4 najnowsze nabytki MMG reprezentują cykl z podróży artysty do Jugosławii w latach 30. XX wieku.
55 fotografii zakupionych z dotacji Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego można obejrzeć na stronie gdyniawsieci.pl, w kolekcji “Widzialne Niewidzialne. Fotografie Tadeusza Wańskiego” pod linkiem: http://gdyniawsieci.pl/kolekcje-archiwum-cyfrowego/widzialne/ .
Tekst: Dariusz Małszycki
Fot: Ze zbiorów Muzeum Miasta Gdyni
